Przyczyna zapalenia płuc – identyfikacja czynnika sprawczego
Rzadko do zakażenia płuc dochodzi poprzez rozsiew bakterii drogą krwi z innego ogniska organizmu. Zapalenie płuc wywołane jest wtargnięciem drobnoustrojów chorobotwórczych (bakterii, wirusów, grzybów i innych) drogami oddechowymi w obręb tkanki płucnej z wywołaniem reakcji zapalnej.
Oprócz stwierdzenia samego zapalenia płuc ważne jest ustalenie, z jakim drobnoustrojem mamy do czynienia. W wielu wypadkach od tego zależy powodzenie kuracji.
Oprócz zdjęcia rtg. płuc, które może być pomocne w identyfikacji czynnika etiologicznego, drugim podstawowym badaniem jest badanie plwociny. Ogląda się jej próbkę najpierw pod mikroskopem, a następnie rozmazuje („wysiewa”) na odpowiednich pożywkach, które to pozwalają na wzrost kolonii bakteryjnych. Po ich wyglądzie i właściwościach wnioskuje się o rodzaju bakterii oraz o doborze najskuteczniejszych leków – chemioterapeutyków (antybiogram).
Badanie plwociny ma decydujące znaczenie zwłaszcza w gruźlicy, gdyż pozwala na jej zidentyfikowanie, następnie wdrożenie specyficznego leczenia. Wykrycie prątków gruźlicy i niektórych innych drobnoustrojów w plwocinie (np. Legionella pn., Pneumocystis carini) jest niemal równoznaczne z postawieniem rozpoznania, gdyż nie występują one w drogach oddechowych osób zdrowych.
W innych przypadkach wyhodowanie bakterii z plwociny nie musi oznaczać zidentyfikowania czynnika sprawczego. Wynika to z faktu, że w wydzielinie górnych dróg oddechowych (oskrzeli, tchawicy) normalnie znajdują się różne szczepy bakterii, w tym także potencjalnie chorobotwórczych.
Dlatego wynik badania może być niejednoznaczny.
Podział zapaleń płuc
Tradycyjnie przyjęło się dzielić je na:
• pozaszpitalne – gdy do zakażenia dochodzi w miejscu zamieszkania chorego. Pacjent zwykle jest leczony ambulatoryjnie, przez lekarza POZ;
• szpitalne – do zapalenia płuc doszło w czasie hospitalizacji, a pacjent został przyjęty do szpitala w związku z jakimś innym schorzeniem.
Podział ten podyktowany jest przede wszystkim względami praktycznymi – zwykle inne drobnoustroje są odpowiedzialne za zapalenie płuc nabyte w szpitalu, a inne poza nim. Implikuje to inną taktykę postępowania w obu przypadkach.
Zapalenie płuc pozaszpitalne
Znakomita większość (ok. 80%) tych zapaleń ma przebieg łagodny i nie wymaga hospitalizacji. Wśród drobnoustrojów odpowiedzialnych za wystąpienie zapalenia płuc na pierwszym miejscu wymienia się bakterię o nazwie łacińskiej Streptococcus pneumoniae. Tylko w 10% spośród zakażeń nabytych w domu ma przebieg bardzo ciężki i wymaga leczenia w warunkach tzw. intensywnej terapii na Oddziale Intensywnej Opieki Medycznej.
Na ryzyko ciężkich zapaleń płuc są narażone szczególnie osoby starsze, chorzy z przewlekłym i zaawansowanym zapaleniem oskrzeli, nałogowi palacze papierosów, chorzy ze współistniejącymi chorobami ogólnoustrojowymi, takimi jak niewydolność krążenia, cukrzyca, leczeni lekami sterydowymi.
Zapalenie płuc szpitalne
Praktycznie rozpoznaje się wtedy, gdy od przyjęcia do szpitala do pojawienia się pierwszych objawów minęło więcej niż 2 doby. Gdy do zapalenia płuc dochodzi wcześniej, tzn. w pierwszym lub drugim dniu pobytu w szpitalu, przyjmujemy, że do zapalenia doszło w miejscu zamieszkania, a w szpitalu doszło tylko do jego rozwinięcia się.
Zapalenie płuc szpitalne ma zwykle cięższy przebieg, gdyż jego przyczyną są szczepy bakteryjne, które „wegetują” w pomieszczeniach szpitalnych (ściany, urządzenia, personel). Nierzadko są one oporne na niemal wszystkie dostępne antybiotyki i wykazują się dużą inwazyjnością. Przykładem mogą być bakterie gram ujemne, gronkowiec złocisty czy Pseudomonas aeruginose.